De inzet van de Nederlandse koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog is voor velen een onbekend verhaal. De bemanningsleden brengen de jaren door op zee, vaak onbewapend. Ze zijn dikwijls het doelwit van Duitse en Japanse aanvallen. Bijna de helft van de vloot gaat verloren, meer dan 3.400 bemanningsleden komen om het leven.

Op het moment dat de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, zijn 32.000 mensen in dienst van de Nederlandse handelsvloot. Velen van hen worden door de instelling van de Vaarplicht verplicht om door te blijven varen. Informatie over de opvarenden is tijdens de oorlog bijgehouden op persoonskaarten. Hierop staan bijvoorbeeld demografische gegevens en gebeurtenissen als huwelijken, desertie, wangedrag of vermissing.

Beeld: NIMH

Voorbeeld van een persoonskaart. De betreffende kaart is van opvarende Simon de Boer. Op de kaart staan onder andere persoonsgegevens en het recht op wachtgeld en verlof.

De Shipping

Deze informatie wordt bijgehouden door de Netherlands Shipping and Trading Committee, kortweg de Shipping genoemd. Deze organisatie wordt in mei 1940 opgericht, met als doel de koopvaardijvloot te kunnen inzetten voor geallieerde oorlogsdoeleinden en om de Nederlandse status te behouden. De Shipping krijgt de machtiging om als ‘custodian’ op te treden voor alle schepen, ladingen en belangen van rederijen in bezet Nederland. De Shipping is belast met het onderhoud, het bemannen en verzekeren van schepen, het exploiteren van de vaartuigen en het afsluiten van huurovereenkomst. Daarnaast draagt de organisatie ook zorg voor de zeelieden, zowel aan wal als op zee.

"Wat zal deze trip ons brengen? Bewapening hebben we niet en konvooieren is er niet bij. Moederziel alleen gaan we naar die hel toe. Zien we ooit onze dierbaren terug? Afwachten is het enige wat er op zit, we moeten varen." - Uilke Brolsma

Verschillende kaarten

De persoonskaarten zijn administratief in verschillende categorieën te verdelen: de grote handelsvaart, de kustvaart, buitenlanders. De grote handelsvaart betreft de schepen die de lange reizen over grote afstanden maken waarbij ze meestal een oceaan oversteken. Veruit de meeste zeelieden varen op de grote vaart. In deze categorie zijn de persoonskaarten dubbel opgemaakt en bijgehouden: originele- en schaduwkaarten. De kustvaart (ook wel korte vaart) betreft de vaart van schepen die doorgaans korte reizen langs de kust of over korte afstand maken. De categorie buitenlanders bevat de kaarten van het niet-Nederlandse personeel, inclusief zeelieden uit de Nederlandse koloniën, aan boord van Nederlandse koopvaardijschepen in de grote vaart.

Collectie raadplegen

De 65.000 persoonskaarten zijn online te raadplegen via deze link. Door het digitaal beschikbaar stellen van deze collectie is de zoektocht van nabestaanden en geïnteresseerden vereenvoudigd. Ook worden persoonlijke verhalen van opvarenden beter vindbaar. Voor handige tips om zelf de collectie te doorzoeken, raadpleeg hier onze zoekhulp.