Verlangen naar de vrijheid tot de kogel hem stopte | Nederlands Instituut voor Militaire Historie

Vluchtgevaarlijk en onbetrouwbaar. Het zijn woorden die op de krijgsgevangenekaart van marineofficier Rutger Stuffken staan. Hij is niet de enige Nederlandse krijgsgevangene die probeert te ontsnappen, maar wel een van de weinigen die dit met zijn leven moet bekopen.

Niet werken

In mei 1942 wordt Stuffken krijgsgevangen gemaakt. Omdat hij officier is, kan Stuffken niet worden gedwongen tot werken. Hij brengt zijn dagen in het kamp door met sport, en het beramen van ontsnappingen. Na bijna twee jaar ziet Stuffken een kans om zijn plan uit te voeren.

Zwart-witfoto. Portretfoto van een militair. Hij draagt een donker uniform met ankers op de kraag en een donkere pet, waar ook een anker op staat. Voor zijn borst houdt hij een bordje vast waar het nummer 31177 op staat. Daaronder staat Teillager XIII B geschreven. — Beeld: NIMH, collectie Krijgsgevangenendossiers
Luitenant-ter-zee der tweede klasse Rudi Stuffken, een van de slachtoffers van Aktion Kugel.

Weg naar de vrijheid

Stanislau, het kamp waar Stuffken gevangen zit, wordt ontruimd omdat het Rode Leger vanuit het oosten steeds dichter nadert. Zodra de trein met krijgsgevangenen zich in beweging zet, zaagt Stuffken zich letterlijk een weg naar zijn vrijheid. Hij weet samen met een aantal kameraden te ontsnappen via een gat in de bodem van de treinwagon. Het is van korte duur, vier dagen later vallen de officieren weer in Duitse handen.

Geheim bevel

Stuffken wordt teruggebracht naar het vrijwel verlaten Stanislau. Het kamp is ontruimd en wordt gebruikt om ontsnapte krijgsgevangenen in het geheim vast te houden. Hun lot is ongewis. De Nederlandse officieren wachten niet af. Ze proberen nogmaals uit te breken, maar hun poging mislukt. Inmiddels hebben de Duitse autoriteiten een geheim bevel afgekondigd: Aktion Kugel. Op ontsnappingen van krijgsgevangen officieren staat voortaan de kogel.

Kleurenfoto. Foto van een handgeschreven brief. Rechtsboven staat de plaats van schrijven en de datum: Stanislau, 2 maart 1944. De brief begint met Lieve menschen en loopt door tot onderaan de pagina. — Beeld: NIMH, collectie J.G.M. van Hoppe
‘Waarschijnlijk zullen we deze week wel brieven krijgen’, schrijft Rudi Stuffken in zijn laatste brief aan zijn ouders twee maanden voor zijn dood in Mauthausen op 2 mei 1944.

Vogelvrij

Aktion Kugel verklaart Stuffken vogelvrij. Hij is zogenaamd ‘geflüchtet und nicht wiederergriffen’ en verdwijnt daarom uit de Duitse kampadministratie. Stuffken wordt doorgestuurd naar concentratiekamp Mauthausen, waar hij op 2 mei 1944 wordt geëxecuteerd. Hij wordt 38 jaar oud. Stuffken is een van de twaalf Nederlandse slachtoffers van Aktion Kugel.